رخدادها

حملات سایبری و میدان جنگ الکترونیک

اندیشکده مرکز تحقیقات و مطالعات سیاسی دوحه در گزارشی راهبردی به بررسی جنگ‌های مدرن سایبری و ابعاد و پیامدهای آن پرداخت و نوشت: در سال‌های اخیر مفهوم فضای سایبری به مثابه میدان جنگ دچار تحولات چشمگیری شده است که مهم‌ترین آن تأثیر مخرب مد نظر دولت‌ها، گروه‌ها و افراد از انجام این حملات است. مهم‌ترین نوع این نوع حمله هک کردن است که یکی از نگران‌کننده‌ترین موارد برای دولت‌ها و افراد به شمار می‌رود.

ریشه اصلی این نگرانی حضور احزاب مختلف در این مسئله و سخت بودن ردیابی منشأ آن است. یکی دیگر از دلایل همچنین به مشخص کردن پایگاه حمله و ارزیابی هزینه تأثیرات آن بازمی‌گردد. فضای گسترده وب اکنون به محلی برای تنش، از جمله جاسوسی، ورود بدون مجوز، و کنترل پایگاه‌های داده‌ای تبدیل شده که ممکن است امنیت ملی برخی کشورها را تحت‌الشعاع قرار دهد. به دلیل وقوع چنین پیشرفت‌هایی بیشتر دولت‌ها مسئله فضای سایبری را در اولویت خود قرار داده‌اند و بر بسط سازوکارهای جلوگیری کننده تمرکز نموده‌اند.

آنچه در ادامه می‌خوانید بخش اول این گزارش راهبردی است. لازم به ذکر است قسمت های بعدی این گزارش در روزهای آینده منتشر خواهد شد.

• عدم امنیت در فضای اینترنت عامل اصلی نگرانی است •

بخش اعظم خدمات تولیدی، غیرقابل لمس و اطلاعاتی اکنون منحصراً در فضای اینترنت تجمیع شده است. این روند در دهه نود میلادی و با تغییر تمرکز ارتباطات جمعی به سوی اینترنت و تقاضاهای رو به گسترش در حوزه تولید، توزیع، ارتباطات و مسائل مالی آغاز شد. چنین اتکای سنگینی بر اینترنت صدمات احتمالی حاصل از حملات سایبری را شدیدتر خواهد کرد. در جهانی که اینترنت امنیت چندانی ندارد و می‌توان به سادگی در آن عملیات هک انجام داد چنین حملاتی افزایش یافته و گسترده عظیم‌تری را تحت پوشش قرار داده‌اند. این مسئله خصوصاً به خاطر تحولات اخیر در حوزه نرم‌افزار و سخت‌افزار مشهودتر شده است. هکرهای باهوش وب‌سایت‌های بسیار حیاتی را مختل می‌کنند تا اطلاعات شخصی و محرمانه را از افراد و مؤسسات به سرقت ببرند. شدیدترین این نوع حملات زمانی اتفاق می‌افتد که هکرها به نهادهای مالی و نظامی، که اخیراً بسیار فعال شده‌اند، حمله کنند. هکرها به این دلیل به نهادها حمله می‌کنند که پیام خود مبنی بر اعتراض سیاسی را اعلام ، اسناد و رموز را جمع‌آوری کنند و یا در برخی موارد پول دربیاورند. ورای تهدیدات مستتر خطر اصلی در این است که از توانایی این افراد اطلاعی در دست نیست و نمی‌توان اقدامات آن‌ها را پیش‌بینی کرد.

مرکز رصد راهبردی اشراف بدون تایید محتوا و ادعاهای مطرح شده در این گزارش، ترجمه کامل آن را صرفا جهت اطلاع نخبگان، کارشناسان، پژوهشگران، دانشجویان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر می‌کند و دروغ پراکنی‌ها، اطلاعات نادرست، اتهامات و القائات این گزارش‌ مورد تأیید اشراف نمی‌باشد.

• حملات سایبری گزینه‌ای کم‌هزینه برای جنگ •

حملات سایبری به گزینه‌ای قدرتمند و کم‌هزینه برای جنگ تبدیل شده‌اند. جهان با نیروهایی رو به رو شده که به فناوری‌های رایانه‌ای مجهز هستند و می‌توانند با هک کردن صدمات مجازی به بار آورند و تنها با فشار یک دکمه خسارات مالی به افراد وارد کنند. اتفاقات اخیر، چه مجازی و چه حقیقی، حوزه میادین جنگ سایبری را بیشتر به ما نشان داده‌اند. این امر خصوصاً پس از اقدامات گروه انانیموس (هکرهای گمنام)، که شبکه‌ای بین‌المللی از هکرها است، بیشتر مشهود شد. این شبکه اهداف جهانی و مختص به منطقه خاورمیانه، از جمله اسرائیل، را هدف قرار داده است. با توجه به روند این حملات به نظر می‌رسد تنش میان بازیگران به نوعی حمله و ضدحمله تبدیل شده که علیه تأسیسات و سامانه‌های حوزه‌های مختلف در کشورهای دو طرف جنگ اعمال می‌شوند و خسارات غیرقابل لمس مادی به وجود می‌آورند. تخمین‌ها درباره وسعت این خسارات و تأثیرات آن بر اقدامات و برنامه‌های مالی و فناوری نهادهای مدنی و نظامی متفاوت است.

• حملات سایبری چالش‌های متفاوتی به وجود آورده است •

پدیده حملات سایبری چالش‌های متفاوتی به وجود آورده است. این تحلیل قصد دارد عوامل «عملیاتی» حملات سایبری و مفهوم حملات سایبری را به شکل مبسوط بررسی کند. تمرکز این نوشته هکرها هستند، خصوصاً آن‌هایی که در گروه انانیموس (هکرهای گمنام)، که یکی از مهم‌ترین مدعیان در حوزه سایبری است، فعالیت می‌کنند. بخش نهایی بر اسرائیل و حملات سایبری انجام شده علیه آن در ۷ آوریل ۲۰۱۳ و همین طور تلاشش جهت برپایی پدافند راهبردی در فضای سایبری اختصاص دارد. این مقاله همچنین قصد دارد تصویری شفاف از فضای جدید سایبری به دست دهد.

توانایی رویارویی موفقیت‌آمیز با این موضوع به مفهومی محوری برای دولت‌ها که باید از این دانش برای بازخوانی سامانه‌های امنیتی و فناوری در عصر اطلاعات استفاده کنند تبدیل شده است. اهمیت موضوع از آنجا ناشی می‌شود که حملات سایبری هم چون راهنمایی هستند که می‌توانند به آن‌ها در درک این که چگونه با القائات این پدیده در جهان فیزیکی رو در رو شوند کمک کنند. باید به فهرست تهدیدات متعارف پیش روی هر دولت، گروه و فرد، حملات سایبری را هم اضافه کرد. این حملات توانایی آن را دارند که کشورها و یا جهان را «خصوصاً در حضور نقش رو به پررنگ شدن فضای سایبری در حوزه‌های متعدد، و اتکای بیشتری که از سوی افراد، گروه‌های سیاسی و نهادهای دولتی بر فضای اینترنت ایجاد شده تحت تأثیر قرار دهند. این امر اهمیت راهبردی این سازوکارها و اثربخشی آن‌ها در برآورده کردن اهداف کاربران را بیش از پیش پر رنگ می‌کند.»

• فضای سایبری جامعه دهکده جهانی را در خود جای داده است•

– تعریف‌هایی متنوع فضای مجازی

فضای مجازی را از حیث فیزیکی می‌توان گسترش ابزار دیجیتال در طیفی از انتقال‌ها- فلزی، فیبر نوری و بی‌سیم- و کانال‌بندی آن بر شبکه‌اینترنت تعریف کرد. از این حیث فضای سایبری بیان تکنولوژیکی از یک شاهراه اطلاعاتی است. در فضای سایبری مکان‌های جغرافیایی دیگر وجود ندارند و اقیانوسی از اطلاعات باید به شکل صحیح جهت بندی شود. همین خصوصیت باعث شده فضای سایبری در عصر اطلاعات شاخص باشد. فضای سایبری در گستره عظیم خود جامعه دهکده جهانی را در کنار ساختارهای جدید، خصوصیت‌ها و ارزش‌ها در جهانی دیجیتال جای داده است. «آنچه جدید است این است که جهان مجازی خود را به شکل فضایی موقتی که به یک «جهان جدید» مبدل شده نشان داده است، جهانی که سرمایه، هنر و علوم معاصر، تفریحات و همچنین جرم به آن وارد شده است».

• فضای سایبری پنجمین میدان جنگ •

برای فضای سایبری تعاریف متعددی ارائه شده است. اتحادیه بین‌المللی ارتباطات- نهاد سازمان ملل که مسئولیت فناوری اطلاعات و ارتباطات را بر عهده دارد- این تعریف را مطرح کرده است: [فضای سایبری] فضای مادی و غیرمادی است که یک یا بیش از یک مورد از موارد زیر را تشکیل می‌دهد: رایانه‌ها، ابزارهای هوشمند، شبکه‌ها، اطلاعات رایانه‌ای شده، برنامه‌ها و محتوای آن، ترافیک و کنترل داده، و کسانی که از همه این موارد استفاده می‌کنند.»  در مقابل تعاریفی که فضای سایبری را بعد پنجم می‌خوانند برخی آن را بعد هفتم نام‌گذاری می‌کنند: فضا، زمین، هوا، دریا، الکترومغناطیس، و انسان. افرادی هم هستند که فضای سایبری را پس از «زمین، دریا، هوا و فضا پنجمین میدان جنگ می‌دانند».

 در این تعریف فضای سایبری بزرگ‌تر از اینترنت منظور شده است و دیگر شبکه‌های رایانه‌ای متصل به اینترنت را نیز در بر می‌گیرد. علاوه بر این سامانه‌های کنترل و نظارت و دریافت اطلاعاتی وجود دارند که تنها اجازه می‌دهند ماشین‌ها با ماشین‌ها ارتباط برقرار کنند و ماشین‌هایی که به چهارراه‌های حیاتی اقتصادی مرتبط هستند را کنترل می‌کنند. این امر موجب شده فضای سایبری در جهان جنگ راه پیدا کند. «در طول تاریخ بشر انسان زمین، جنگ و نبرد هوایی را به عنوان حوزه جنگی تجربه کرده است و اخیراً جنگ فضایی هم به این فهرست اضافه شده اما در هیچ کجا جنگ اینترنتی دیده نشده است».

این رویکرد همچنین بین فضای سایبری و فضای الکترومغناطیسی تفاوت قائل است و عامل انسانی را به عنوان حوزه‌ای مستقل در نظر می‌گیرد. عامل مشخصاً مشترک میان تمامی تعاریف شناخت است. هرگونه تفاوت و تغیر نشان‌دهنده میزان توجهی است که دولت‌ها و نهادها به برآورده کردن چالش‌های فضای سایبری اختصاص می‌دهد. به نظر می‌رسد تفاوت‌های موجود در تعریف نشان‌دهنده درکی متفاوت از فضای سایبری نباشد چرا که همگی با تعریفی که سازمان ملل ارائه داده هم‌خوانی دارند.

• سازوکارهایی برای فائق آمدن بر چالش‌های سایبری •

انقلاب حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات سازوکارها و ابزارهایی به وجود آورده که می‌توان به وسیله آن بر چالش‌های پیش روی کسانی که در جهان اطلاعات و شبکه‌های رو به گسترش آن در فضای سایبری جهانی شده کار می‌کنند فائق آمد.

اکنون تعدادی ابزار دیجیتال و فیزیکی با کاربران متخصص رو به افزایش به وجود آمده که این افراد عملکرد شبکه‌ها را آزمایش می‌کنند و اشکالات آن را شناسایی می‌نمایند. هکرها فرصت بسیار دارند تا با استفاده از آن عملیات‌هایی در سامانه‌ها به انجام برسانند. در یک دهه اخیر در حوزه اینترنت و نرم‌افزار، ابزارهای زیادی با توانایی بالقوه خسارت به سیستم‌های فناوری اطلاعات به وجود آمده‌اند. این ابزارها توسط غیرحرفه‌ای‌ها یا سازمان‌هایی طراحی شده که فعالیتشان محدود شده است. آن‌ها ابزاری ساخته‌اند که بتواند سامانه‌های رایانه‌ای را به خطر بیندازد و به نفع طرف سوم و یا هدفی دیگر کار کند.

• افشای اسناد وزارت امور خارجه آمریکا و به وجود آمدن یک سؤال مهم •

جهان امروزی اولین طوفان سایبری را پس از افشای هزاران سند طبقه‌بندی‌شده که میان وزارت امور خارجه آمریکا و مأموریت‌هایش در سراسر جهان در وب‌سایت این وزارت ذخیره‌شده بود تجربه کرد. درز کردن اطلاعات موجب شد روابط بین‌المللی میان بسیاری از رهبران جهان، که کلمات و گفته‌های ثبت شده آن‌ها با موضعی که به مردم اعلام می‌کردند تناقض داشت، دچار مشکل شود. این موضوع همچنین موجب ناآرامی و اعتراض در بسیاری از کشورها شد. استفاده از اینترنت در پراکنده کردن این اخبار اثر مهمی بر تثبیت این تصور داشت که اینترنت می‌تواند به عنوان یکی از ثمره‌های انقلاب فناوری ارتباطاتی و اطلاعاتی خطرآفرین باشد و توانایی‌های متنوع و بی‌حدوحصری که در خدمت کاربران است، چه خوب و چه بد، می‌تواند تبعات داخلی، منطقه‌ای و جهانی داشته باشد.